ፖለቲካ

ፈደራላዊ ግዝኣት ስዊዘርላንድ ካብ 1848 ጀሚሩ ዝጸንሐ ኮይኑ፡ ርእሰ ከተማኣ በርን እያ። ኣብ ስዊዘርላንድ ሓደ ዓይነት ብሄር፡ ቋንቋ ወይ ሃይማኖት የለን። ዝተፈላለዩ ባህልታት ብፍቓዶም ተጠርኒፎም እዮም። ስለዚ ንሕና ብዛዕባ "ህዝቢ ድሌት" (Willensnation) ንዛረብ።

ኣብ ስዊዘርላንድ ዝርከባ 26 ካንቶናትን ልዕሊ 2000 ኮሙናትን ብፖለቲካ ኣዝየን ናጻ እየን፡ ሓደ ብዛዕባ "ፌደራሊዝም" ይዛረብ። ነፍሲ ወከፍ ካንቶንን ኮሙንን ናይ ገዛእ ርእሱ ናይ ግዝኣት ኣቃውማ ኣለዎ። ካንቶን Basel-Stadt ናይ ገዛእ ርእሳ ቅዋምን መንግስትን፡ ባይቶን ኣብያተ ፍርድን ኣለዋ። እተን ኮሙናትን ካንቶናትን ንብዙሕ ናይ መንግስቲ ዕማማት ሓላፍነት ኣለወን። ስለዚ ድማ እዩ ንኣብነት ስርዓተ ቤት ትምህርቲ ካብ ካንቶን ናብ ካንቶን ዝተፈላለየ ምቁጽጻር ዝግበረሉ። እቲ ናይ ፌደራል ሕግታት ንመላእ ስዊዘርላንድ ይምልከት። ብተወሳኺ እተን ካንቶናት ኣብ ውሽጢ ካንቶን ጥራይ ዝሰርሕ ናይ ገዛእ ርእሰን ሕጊ ኣለወን። ኮሙናት እውን ናይ ባዕለን ሕግታት ከውፅኣ ይኽእላ እየን። ነቲ ዕማማት ክጻወሩ ምእንቲ፡ ኮንፈደረሽን፡ ካንቶናትን ኮሙናትን ግብሪ የኽፍሉ።

ፖለቲካዊ ስልጣን ኣብ ውሑዳት ውልቀሰባት ወይ ኣካላት ክውህለል የብሉን። ስለዚ ድማ እዩ ኣብ ስዊዘርላንድን ኣብ ካንቶናትን ዘሎ መንግስታዊ ስልጣን ኣብ ሰለስተ ነጻ ጨናፍር ዝተኸፋፈለ፡ ሓጋጊ ኣካል (ሓጋጊ ስልጣን)፡ ፈጻሚ (ሕጊ ምፍጻም ስልጣን)ን ፍርዳዊ ኣካልን (ፍርዳዊ ስልጣን)። ኣብ ካንቶን Basel-Stadt ነዞም ዕማማት ሓላፍነት ዝስከሙ እዞም ዝስዕቡ ሰበስልጣን እዮም፤

• ሓጋጊ ኣካል፡ ዓቢ ቤት ምኽሪ (Grosser Rat) (ኣብ ነፍሲ ወከፍ ኣርባዕተ ዓመት 100 ኣባላት ብህዝቢ ዝምረጹ)
• ፈጻሚ ስራሕ፡ ኣመሓዳሪ ቤት ምኽሪ (Regierungsrat) (ኣብ ነፍሲ ወከፍ ኣርባዕተ ዓመት ብህዝቢ ዝምረጹ 7 ኣባላት)
• ፍርዳዊ ኣካል፡ ብደረጃ ካንቶን ዝተፈላለዩ ኣብያተ ፍርዲ (Gerichte)

ኣብ ባዘል-ስታድ ፍሉይ ነገር ኣሎ፡ ባይቶ፡ መንግስትን ኣብያተ ፍርዲ ካንቶን ባዘል-ስታድን እውን ንኮሙን ባዘል ሓላፍነት ኣለዎም። ክልቲአን ኮሙናት ሪሄንን ቤቲንገንን እውን ሓጋጊ ኣካል (ቤት ምኽሪ ነበርቲ፣ Einwohnerrat)ን ፈፃሚ ስራሕን (ቤት ምኽሪ ኮሙን፣ Gemeinderat) ኣለወን።

ብደረጃ ፌደራል ሓጋጊ ኣካል ክልተ ባይቶታት ኣለዎ፡ ሃገራዊ ቤት ምኽሪን ቤት ምኽሪ ክልላትን (Nationalrat und Ständerat)። ሃገራዊ መንግስቲ (7 ኣባላት) ቤት ምኽሪ ፌደራል (Bundesrat) ይበሃል። ብደረጃ ሃገር ዝተፈላለዩ ኣብያተ ፍርዲ እውን ኣለው። ንኣብነት ውሳነታት ኣብያተ ፍርዲ ካንቶን ከም ላዕለዋይ በዓል መዚ ናብ ላዕለዋይ ቤት ፍርዲ ፌደራል ይግባይ ክብሉ ይኽእሉ እዮም።

ህዝቢ ስዊዘርላንድ ክመርጽን ክመርጽን ይኽእል እዩ። ብደረጃ ፌደራል ከምኡ እውን ኣብ ኮሙኖምን ኣብ ካንቶኖምን ዘለዉ ፖለቲካዊ ኣካላት ይመርፁ። ባዕልኻ እውን ንምርጫ ክትቀውም ትኽእል ኢኻ። ኣብ ፖለቲካዊ ጉዳያት እውን ረፈረንደም ይካየድ ኣሎ። ኣብዚ ዜጋታት ኣብ ኮሙን፣ ኣብ ካንቶንን ብደረጃ ፌደራልን (ቀጥታዊ ዲሞክራሲ) ውሳነታት ክህቡ ይኽእሉ። ዜጋታት ናይ ገዛእ ርእሶም እማመታት ድምጺ ክወሃቦም እውን ይኽእሉ እዮም። ነዚ ንምግባር ድማ ህዝባዊ ተበግሶ ክጅምሩ ኣለዎም። ኣብ ካንቶን Basel-Stadt ዝነብሩ ወጻእተኛታት ድምጾም ክህቡን ክመርጹን ኣይፍቀደሎምን። ፖለቲካዊ ስክፍታ እንተሃልይዎም ግን ናብ ሰበስልጣን ጥርዓን ከቕርቡ ይኽእሉ እዮም። ኣብ ኮሚሽን፣ ናይ ረብሓ ጉጅለታት ወይ ክለባት እውን ክሳተፉ ይኽእሉ እዮም።

ሕገ መንግስቲ ፌደራል (Bundesverfassung) ላዕለዎት ሕጋዊ መትከላት ስዊዘርላንድ ዝሓዘ እዩ። ኣገዳሲ ክፋል ሕገ መንግስቲ ፌደራል መሰረታዊ መሰላት ኮይኖም፡ ኣብ ውዕል ሰብኣዊ መሰላት ኤውሮጳ (EMRK) ዝተመርኮሱ እዮም። ንህላወ ወዲ ሰብ ይሕልዉ፣ ንኣብነት መሰል ህይወት ወይ መሰል ምሕጋዝ ኣብ ህጹጽ ኩነታት። ከምኡ’ውን ንውልቀሰባት ካብ መንግስታዊ ዓመጽ ወይ ንጉጅለታት ኣንጻር ዝበዝሑ ሰባት ይከላኸሉ። ንኻልኦት ሰባት ብሰንኪ መበቆሎም፡ ዓሌቶም፡ ሃይማኖቶም፡ ጾታኦም ወይ ጾታዊ ዝንባለኦም ኣድልዎ ከምዘይገብር ንምርግጋጽ ዝዓለሙ እዮም። ዓሌታዊ ኣድልዎ ዝግበረሎም ሰባት ኣብ ካንቶን Basel-Stadt ብነጻ ደገፍን ምኽርን ክረኽቡ ይኽእሉ። ኣብ ስዊዘርላንድ ናጽነት ሃይማኖት፡ ናጽነት ርእይቶን ናጽነት ፕረስን ሰፊኑ ኣሎ።